«نظامی»از هوش خود برای تطبیق داستان ها با اصول اسلامی استفاده کرد

به گزارش خبرنگار مهر، نصرت الله مجیدی، دکترای ادبیات و دبیر محفل ادبی گمبرون یکشنبه شب در آئین بزرگداشت حکیم نظامی گنجوی برگزار شد، با نقل بخشی از اشعار حکیم نظامی ضمن بیان نکاتی درباره زندگی و آثار این شاعر بزرگ، به ویژگی های منحصر به فرد آثار او در تاریخ ادبیات فارسی اشاره کرد و اهمیت اندیشه های او را در تحولات فرهنگی و اجتماعی زمان خود برشمرد.

مجیدی در ابتدا به شرایط اجتماعی و سیاسی زمان حکیم نظامی اشاره کرد و توضیح داد: او در دوره ای زندگی می کرد که جامعه ایران به شدت فئودالی و مردسالار بود. در آن دوران، زنان اغلب حقوقی نداشتند و به طور معمول در جامعه به عنوان شهروند و انسان شناخته نمی شدند. در چنین شرایطی، نظامی توانست با آثارش از جمله در داستان های برجسته ای همچون «خسرو و شیرین» و «لیلی و مجنون»، مسائلی چون حقوق زنان، عشق و انسانیت را مطرح کند. این آثار نه تنها از زیبایی های ادبی برخوردار هستند، بلکه با مفاهیم عمیق اجتماعی و انسانی خود به نقد ساختارهای ناعادلانه اجتماعی و فرهنگی پرداخته است.

نصرت الله مجیدی با اشاره به شجاعت حکیم نظامی در به چالش کشیدن هنجارهای زمانه خود، گفت: در جامعه ای که زنان تحت سلطه شدید مردان بودند و حتی تعداد زیادی از مردان نیز به عنوان شهروند به رسمیت شناخته نمی شدند، نظامی بی پروا از ارزش های انسانی و اجتماعی سخن می گفت و در بسیاری از آثار خود از شخصیت های زن به عنوان الگوهای خردمند، مدیر و مدبر استفاده کرد.

به گفته او، این ویژگی ها در آن دوران یک حرکت انقلابی بود که به نوعی از یک «مانیفست» برای زنان در برابر ظلم و نابرابری اجتماعی حکایت داشت.

مجیدی افزود: حکیم نظامی در داستان های خود به ویژه در آثار «اسکندرنامه» و «خسرو و شیرین»، زنانی را معرفی می کند که نه تنها به عنوان فردی معشوق و زیبا بلکه به عنوان شخصیت های مستقل، خردمند و تصمیم گیرنده در داستان ها حضور دارند. این رویکرد نظامی در ایجاد شخصیت های زن مستقل و فعال در داستان ها، در آن زمان با انتقادات و مشکلات فراوانی روبه رو بود، اما او با شجاعت و از طریق «اسلامیزه کردن» برخی از داستان ها، این آثار را به گونه ای به جامعه اسلامی نزدیک کرد تا از مواجهه با مشکلات سیاسی و مذهبی جلوگیری کند.

دبیر محفل ادبی گمبرون در ادامه سخنان خود به تأثیرات حکیم نظامی بر شاعران و نویسندگان بعدی اشاره کرد و گفت: آثار نظامی به ویژه در هندوستان و ایران تأثیرات عمیقی بر شاعران بزرگی همچون امیر خسرو دهلوی و عبدالرحمان جامی داشت.

به گفته مجیدی، امیر خسرو دهلوی به حدی از نظامی تأثیر پذیرفت که آثار خود را بر اساس آثار نظامی تنظیم کرد و حتی در اشعار خود از لطافت و زیبایی های زبان او پیروی نمود. مجیدی اظهار داشت: امیر خسرو دهلوی، که خود را مرید حکیم نظامی می دانست، در اشعارش به شدت به دنبال بازآفرینی زبان و سبک نظامی بود، به طوری که نظم او به لطافت خاصی در ادبیات فارسی تبدیل شد.

مجیدی همچنین به چالش هایی که حکیم نظامی در دوران خود با آنها روبه رو بود، اشاره کرد.

او با اشاره به اثر «خسرو و شیرین» اظهار کرد: این اثر به طور خاص نشان دهنده مخالفت های شدیدی بود که نظامی با آنها مواجه شد.

مجیدی گفت: نظامی در برابر فشارهای سیاسی و مذهبی با قاطعیت ایستاد و توانست آثار خود را با بیانی دلنشین و تأثیرگذار به جامعه عرضه کند. این امر نشان دهنده دلیری و شجاعت او در برابر انتقادات و حتی تهدیدات بود.

نصرت الله مجیدی در بخش دیگری از سخنان خود به «سیاست های حساس» حکیم نظامی در زمانه خود اشاره کرد و بیان کرد: نظامی در بسیاری از آثارش به ویژه در داستان های عاشقانه، دست به چالش کشیدن مسائل اجتماعی و مذهبی زد، اما در عین حال با استفاده از هوش و آگاهی خاصی، توانست آثار خود را در قالبی بپذیرد که کمتر در معرض خطر قرار گیرد.

وی افزود: نظامی از هوش خود برای تطبیق داستان ها و مفاهیم با اصول اسلامی استفاده کرد و این امر کمک کرد که آثار او نه تنها در زمان خود بلکه برای نسل های آینده نیز قابل استفاده و فهم باشد.

مجیدی از حاضرین خواست که آثار حکیم نظامی را با دقت بیشتری مطالعه کنند و افزود: ما باید قدر این آثار را بدانیم و از آنها به عنوان منابع الهام و تفکر در زندگی مان بهره ببریم. این آثار نه تنها در تاریخ ادبیات فارسی جایگاهی والا دارند، بلکه مفاهیم انسانی و اجتماعی آنها هنوز هم می توانند به عنوان الگوهایی برای جامعه امروز ما مورد استفاده قرار گیرند.